Blikkiesdorp

De afgelopen weken waren we, behalve op nieuwe prachtige toeristische trekpleisters, de afgelopen tijd in Malawi!, in Johannesburg en ook in Kaapstads grootste township Khayelitsa.
Eerst even over Malawi. Achttien jaar nadat we er woonden en 2 jaar na de laatste vakantie, mochten we weer even genieten van het prachtige landschap, de rode aarde, de fantastische zonsondergangen, de aanstekelijk lachende mensen en ,voor de insiders, van maGreen awiri met Chicken kwasu kwasu. Van bovenaf, bij de landing op Chileka airport in Blantyre, zag het er allemaal wat anders uit. De meeste hutjes hebben namelijk golfplaten daken gekregen, maar eenmaal geland was er weinig veranderd. Chileka ziet er nog hetzelfde uit hoewel er nu wel een echte bagageband is en je een visum nodig hebt. Daarvoor zou je een heleboel documenten mee moeten nemen, het zou een heel gedoe zijn maar in praktijk stelde het niets voor. We werden na onze Muli bwanji? (hoe gaat het met u?) met een grote grijns verwelkomd. Het lukte nog aardig met ons Chichewa.
Zoals gezegd was er na 18 jaar heel weinig veranderd, op het platteland tenminste. De kleine maisveldjes, de keurige stapeltjes tomaten, uien en aardappels langs de weg, de joelende kindjes op blote voetjes in gescheurde kleren, de kleine meisjes met nog kleinere kinderen op hun rug, de rotzooi, de roadbloks in de vorm van een slagboom geplaatst op oude verroeste olievaten, het stof, maar vooral ook de overduidelijke armoede. Mensen lijken er op het platteland niet veel beter aan toe dan in 2000. De corruptie is groot. De buurlanden lijken het beter te doen.
Wat kleine veranderingen zagen we gelukkig wel. Mensen hebben mobiele telefoons, elk dorp heeft nu bijna een bank en de wegen zijn ontegenzeggelijk veel beter. Ook zie je meer fietsen en die worden ook gebruikt door vrouwen nu. Waar ik altijd al met enorme verbazing en bewondering naar de vrouwen keek die manden met wel 200 bananen of enorme bossen hout of suikerriet op hun hoofd droegen, heb ik nu ook met verbazing gekeken wat je allemaal op één fiets kunt vervoeren. Vier eetkamerstoelen of 100 kg charcoal, of je echtgenote plus nog twee kinderen en een zak maismeel op de bagagedrager, het kan allemaal.
In Blantyre zelf zag het er wél anders uit. Er zijn luxe Zuid Afrikaanse supermarkten gekomen en het hele centrum staat nu vol met banken. Er lopen zwarte vrouwen rond in sexy moderne kleding (vroeger onbestaanbaar) en het ziekenhuis had een aantal spiksplinternieuwe units gekregen. Er is duidelijk een zwarte middenklasse ontstaan. Maar de markt was onveranderd en de gewone afdelingen in het ziekenhuis zagen er ook nog net zo uit als vroeger met de kapotte matrassen, de verveloze muren en de was van de patiënten die buiten hangt te drogen. En nog meer dan op het platteland zie je juist ook schrijnende armoede in de stad.
Ik heb er veel gelopen, net zoals ik hier in Kaapstad doe. Je ziet veel op die manier, maar het is voor blanken niet normaal geloof ik. Ik deed het toen ik er woonde en een auto had ook niet. Toen zag je nog wel eens backpackers rondlopen maar die zijn er nu bijna niet meer. Afrika is te duur voor backpackers. Ik was dus de enige, ik ben geen enkele andere wandelende blanke tegengekomen. Maar dat was geen enkel probleem. Ik voelde me op mijn gemak en veilig. De enige dreiging kwam van alle onverwachte diepe gaten in het wegdek/stoep waar je zo in zou kunnen verdwijnen. De mensen waren vriendelijk en totaal niet opdringerig. In tegenstelling tot Kaapstad waren er maar weinig bedelaars. Wel zag ik er tot mijn grote verrassing, na 18 jaar dus, de vriendelijke man zonder benen in zijn rolstoel terug die altijd voor de onze oude supermarkt de PTC stond te bedelen. Hij had zijn terrein verlegd naar het Mount Soche hotel, een van de duurste hotels in de stad. Het ging hem zo te zien goed, hij was flink aangekomen in gewicht en zijn ogen twinkelden. En werkelijk, hij herkende me nog. Madam from Queens, you are back!”
In Kaapstad zie je overal bedelaars, ook veel blanke trouwens. Ze staan op alle kruispunten bij stoplichten en ook in het centrum wordt veel gebedeld. Hier in de buurt valt het wel mee maar hoe dichter je in de buurt van de toeristische centra komt hoe meer er zijn. “Hungry madam. Give me food, madam, I do not want money, please buy me food . Er wordt voor gewaarschuwd. Ook voor berovingen. Vaak zijn het jongens van een jaar of 12, die zo hoorden we vaak drugsverslaafd zijn. Ik geef deze jongens geen geld maar je krijgt er wel een heel naar gevoel bij. Het is hartverscheurend soms. Ze zouden op school moeten zitten, of met hun vriendjes moeten voetballen.
Veel bedelaars dus hier en ook meer geweld en berovingen. Hoewel ik, zoals ook al eerder gezegd, me in Kaapstad niet onveilig gevoeld heb, moet je meer op je tellen passen. De tegenstelling tussen arm en rijk is gigantisch. Er is veel meer te halen. Best logisch dus dat er in Malawi minder gebedeld wordt.¬
Een “Blikkiesdorp” is Afrikaans voor de shags, krottenwijken dus. Hoewel er in Malawi steeds meer golfplaten daken te vinden zijn, zie je de echte “Blikkiesdorpen” toch vooral hier. Er zijn er gigantisch veel. Miljoenen mensen leven zo. Enorme uitgestrekte gebieden zijn er rondom Kaapstad met enkel deze gammele uit golfplaten bestaande huisjes. Daartussenin kleine paadjes, die zo smal zijn dat er geen auto kan rijden. Er zijn stukken die enigszins georganiseerd lijken. Daar staan elektriciteitspalen en zie je satellieten op de daken. Er staan ook kleine toilethuisjes voor gezamenlijk gebruik. Stromend water is er meestal niet en er staat geen enkele boom. Geen schaduw dus in dit klimaat dat meestal zonnig en warm is, maar misschien nog wel erger: als het maar even regent ontstaan er overstromingen. Hoe verder naar de periferie hoe armoediger het wordt. Daar is geen elektriciteit meer en ontbreken ook de WC tjes. Ook zie je op braakliggende stukken land plukjes met dit soort huisjes ontstaan. Vaak bestaan die voor een gedeelte of geheel uit golfkarton of iets dergelijks. Zelfs op ons veldje bij de SPAR streken een aantal mensen neer. Maar inmiddels staat er een groot hek omheen en zijn de laatste dekens en plastic tassen ook verdwenen. Onze wijk Vredehoek is dus weer veilig. Je zou kunnen zeggen, de apartheid is hersteld. ….
Mensen komen naar Kaapstad om een baan te vinden, immigranten uit heel Afrika maar ook veel mensen uit de provincies. Maar de werkeloosheid is groot en daarmee ook de uitzichtloosheid van deze mensen. Met alle problemen van dien, geweld, heel erg veel drugsgebruik, seksueel geweld en gezondheidsproblemen zoals TB en HIV. “TB is not a health problem” zei Julian, een TB dokter in het Brooklyn Chest Hospital. De epidemie hier heeft voornamelijk te maken met leefomstandigheden.
We zijn vorige week met Marthalize, een community engagement officer (“CEO”) van het TB research programma naar Khayelitsa geweest. Naar Delft, nee niet die in Zuid Holland, een ander blikkiesdorp, konden we niet in verband met een taxi oorlog. Die ging niet over ubers of over meter taxi’s maar over de mini busjes. Er was hier namelijk een busstaking. Die duurde niet 1 of 2 dagen maar 4 weken! Dat zou in Nederland eens moeten gebeuren… Mensen in de townships waren dus volledig afhankelijk van die mini busjes om bijvoorbeeld naar hun werk te komen. Er ontstond een oorlog tussen 2 of 3 van die minibusjesorganisaties waarbij zelfs mensen die op zo’n busje stonden te wachten werden beschoten omdat ze daarmee zogenaamd partij kozen.
We gingen dus naar Khayelitsa, het grootste township van Kaapstad, degene die vlakbij het vliegveld ligt en waar we dus al vaak langsgereden waren. Er moest een zwarte chauffeur Willard mee voor de veiligheid, een jongen met een levensverhaal waar je stil van wordt, zoals zo vaak hier. Inmiddels had hij na alle narigheid die je kunt bedenken zijn leven op orde.
Tot mijn verbazing en opluchting was Khayelitsa niet alleen maar ellende. We zagen de levensomstandigheden en krotten van dichtbij nu en die zijn verschrikkelijk, maar het voelde bijvoorbeeld niet onveilig. Er leek een zekere gemeenschapszin te zijn, dit werd ook bevestigd door Willard. Er waren ook wat grotere huizen en veel winkeltjes en dergelijke. De klinieken die we bezochten zagen er goed uit, zeker in vergelijk met Malawi. Dokters moeten hier als ze afgestudeerd zijn een soort dienstplicht vervullen. Ze moeten 2 jaar in een government kliniek werken voor ze zich mogen specialiseren of in een private kliniek kunnen gaan werken. De klinieken zijn dus goed bezet met dokters, er is echter wel een nijpend tekort aan verpleegkundigen.
Er staan ook overal kleine bakstenen huizen met vrolijk gekleurde muren. Dat zijn gratis huizen die door de regering ter beschikking worden gesteld aan mensen met een laag inkomen. Helaas verloopt de verdeling daarvan niet bepaald eerlijk. Corruptie, corruptie.
Overal lopen kindertjes in Khayelitsa. Als je een kind krijgt krijg je maandelijks een toelage van de regering totdat het kind 7 is. Soms is dat het enige inkomen dat mensen hebben. Het loont dus om veel kinderen te krijgen. Op school krijgen kinderen een maaltijd. Soms de enige van de dag. De scholen zitten overvol. Dit jaar zijn er 20000 kinderen meer dan vorig jaar in Kaapstad, vertelde Marthalize ons. Dit betekent dat er 20 scholen van 1000 leerlingen gebouwd zouden moeten worden….
Dit plaats ik ook wat illustratieve plaatsjes. Met dank aan onze gast Ron, die een aanmerkelijk betere fotograaf is dan wij.
Inmiddels zit het er voor ons al bijna op. Op het moment zijn we op vakantie en verbazen we ons over het grandioos mooie Zuid Afrikaanse achterland, waar ook een heleboel over te vertellen valt overigens. Maar dat later.